Hepimiz günlük yaşamımızda nesneler, insanlar ve durumlar hakkında izlenimler ediniriz. Bu izlenimlerden bazıları sadece önsezilere ve gerçek olmayan inançlara dayanır. Halo etkisi, gerçekliğimizi kısa sürede gölgeleyebilen bir ilk izlenimdir. Basitçe ifade etmek gerekirse, bu bir tür bilişsel önyargı veya genel bir yargıya varmak için bir kişi veya şeyin tek bir olumlu veya olumsuz özelliğini veya niteliğini kullanan önyargılı bir düşüncedir.

Bu önyargı, bilgi işlemeyi kısa kesmemize yardımcı olur. Sadece tek bir niteliği göz önünde bulundurarak bir kişi veya şey hakkında hızlı bir şekilde izlenim edinebiliriz. Halo etkisi algıları, fikirleri ve yargıları etkiler. Genellikle, iyi ya da kötü olsun, ilk izlenimin en iyi izlenim olduğu fikri üzerinde çalışır. Gerçek dünyada bu bilişsel önyargı gerçeklik algımızı çarpıtarak düşünme ve karar verme süreçlerinde hatalar yapmamıza neden olabilir.

Halo etkisi nedir?

Halo etkisi, bir bağlamda oluşan izlenimleri diğer tüm bağlamlardaki fikir ve duygularınızı etkilemek için kullanma eğilimidir. Birinin, tüm çekici insanların zeki ve özgüvenli olduğunu söylediğini duymuş olmalısınız. Bu, bir kişinin algılanmasının tek bir niteliğe, yani fiziksel çekiciliğe dayalı olarak yapıldığı anlamına gelir. Çekicilik algınız, tek bir nitelik, o kişinin ya da bir şeyin diğer tüm yönlerine taşınır. Bu olgu halo etkisi olarak bilinir. İnsanları ve durumları önyargılı fikirler temelinde değerlendirecek ya da görüş oluşturacaksınız.

Halo etkisi iyi çalışıyor çünkü insanlar bilgiyi düzene sokmak ile meşgul. İnsanın dikkat süresi kısa ve sınırlı olduğundan, bir sonuca varmadan önce bir kişi, bir şey ya da bir durum hakkında her şeyi bilmek mümkün değildir. Dolayısıyla, insanlar bilgi işlemeyi kolaylaştırmak için bilişsel önyargıları kullanırlar. Halo etkisi tam da bunu yapar. Sadece bir avuç bilgiye dayanarak bir fikir oluşturmaya, nesneler ve insanlar hakkında karar vermeye yardımcı olur. Böylece genel bir izlenim yaratılır ve çevremizdeki insanların ve durumların nasıl farkına varacağımızı belirler. Tüketici psikolojisinde halo etkisi neredeyse her zaman işe yarar.

Örneğin; bir fırın satın almak için bir elektronik mağazasını ziyaret edersiniz. Satış elemanından size daha önce kullandığınız markayı göstermesini isteyeceksiniz. Belki de, satış elemanı size başka bir trend markadan bahsetmeye çalışsa bile, yalnızca belirli bir markada ısrar edeceksiniz. Bu örnekte, karar verme süreciniz önceden oluşturduğunuz olumlu bir izlenime dayanmaktadır. Bu ilk izlenim, tercih ettiğiniz markanın tüm ev aletlerinin iyi ve harika olacağı düşüncesiyle aktarılır.

Halo etkisinin arkasındaki psikoloji

Psikolojide halo etkisi terimi ilk olarak Amerikalı psikolog Edward Thorndike tarafından kullanılmıştır. Önceki bilgi ve bilgilerden etkilendiğiniz psikolojik bir olgudur. Bu önceki bilgiler, gerçek olmayabilecek fikir ve görüşler oluşturmak için kullanılır. Halo etkisini kullandığınızda, aslında bir kişinin, ürünün, markanın ya da durumun güçlü yönlerini abartmış olursunuz. Aynı zamanda bu önyargı, kusurları görmezden gelmenize neden olur. Kararınız, sanki madalyonun diğer yüzünü görmek istemiyormuşsunuz gibi, zaten bildiğiniz şeylere dayanıyor. Halo etkisi olayları sadece tek bir yönde görmenize neden olur. İlk izlenimlere güvenirsiniz.

Halo etkisi kötü değerlendirmelere, hatalı yargılara ve önyargılı görüşlere yol açabilir. Tek bir niteliğin yayılma etkilerinin gelecekteki görüş ve kararları etkilediğini söyleyebiliriz. Halo etkisi yaygın olarak 'fiziksel çekicilik önyargıları' olarak da bilinir. Bu, insanlar yakışıklı ve bakımlıysa, muhtemelen zeki, akıllı ve bilge de olmaları gerektiğini düşündüğünüz anlamına gelir.

Çekici bireyler sadece iyi göründükleri için olumlu algılanırlar. Bu olgu, ünlüleri algılayışımız söz konusu olduğunda da işe yaramaktadır. En sevdiğimiz ünlünün başarılı ve sempatik olduğu, dolayısıyla onun da cömert, nazik ve alçakgönüllü olması gerektiği yönünde bir kanaat oluşturabiliriz. Kişinin değerlendirilmesi tek bir beğenilebilir niteliğe dayanır. Psikolojide halo etkisi, sezgilerinizin gerçek olduğuna güvenme eğiliminde olduğunuz için işler. Bir kişi ya da şey hakkındaki genel izleniminiz, sahip olabileceğiniz diğer tüm özel bilgileri geçersiz kılacaktır. Bu nedenle, doğru olduğuna inandığınız şeylere uymak için çok çaba sarf edersiniz.

İyi gelmeyen düşüncelerle vedalaşabilirsiniz

Halo etkisi örnekleri

Günlük hayatımızda, iyi görünen her şeyin aynı zamanda kaliteli olduğunu öngören birçok durumla karşılaşıyoruz. İnsanları, eşyaları, markaları görünüşlerine göre değerlendirme eğilimindesiniz. Hepimiz için iyi görünüm aynı zamanda iyi olumlu özellikler anlamına gelir, sanki hiçbir şey yanlış gidemezmiş gibi. Çoğu zaman, halo etkisi bilinçsizce işler. Varlıkla ilgili bazı önemli bilgileri kasıtlı olarak görmezden gelmeye çalışmazsınız. Bu sadece kendiliğinden olur. Bir kişinin yaşayabileceği en yaygın önyargılardan biridir.

Halo etkisinin bir yargı hatası olmasının nedeni budur. Kişinin algısını öyle bir şekilde bulandırır ki kişi bunun tamamen farkında değildir; yine de vardır ve görüşleri büyük ölçüde etkiler. Halo etkisi işlediğinde, bir kişinin kötü, ürün ya da markanın asla kötü olamayacağını varsayma eğiliminde olabilirsiniz. Beyniniz önyargılı fikirlere ve görüşlere dayanan şeylere inanmaya ayarlanmıştır. 'İyi olan aynı zamanda mükemmeldir, yanlış gidemez' gibi.

Halo etkisini açıklayabilecek örneklerden bazıları;

• Ateş ve boğaz ağrısı şikâyetleriyle doktora gittiniz. Doktorunuz testler ve tıbbi değerlendirmeler yapmadan önce, viral bir enfeksiyon geçirdiğinizi düşündü. Doktor sizin durumunuz hakkında karar verirken daha önceki bazı deneyimlerini kullanmış olmalı.

• Arkadaşınız zayıf ve ince. Sizin ile birlikte 5 kilometre yürüyecek enerjisi yok. Kişinin bu varsayımı fiziksel görünüşüne dayanıyor. Zayıf olduğu için daha az enerjik olabileceği ve bu kadar uzun bir mesafeyi yürüyemeyeceği gibi yanlış bir düşünceye kapılırsınız.

• Her zaman gülümseyen bir kişi daha mutludur. Acı ve aksiliklerle karşılaşmazlar. Bu, hale etkisinin klasik bir örneğidir. Her zaman gülümsüyor olmaları içten içe gerçekten mutlu oldukları anlamına gelmez. Bu sadece duygularını gizlemek için bir örtü olabilir.

• Sırf sevdiğiniz ünlü kullanıyor diye aynı marka buzdolabını kullanma eğilimindesiniz. Ürünün iyi ve dayanıklı olduğuna dair bir güven vardır. Bu güven varsayılan bir güvendir, gerçek değildir. Ürünün iyi çıkacağını varsayıyorsunuz çünkü onu önemli bir kişi kullanıyor. Burada, ünlü kişiye yönelik beğenileriniz ve olumlu duygularınız karar verme sürecinizi etkilemiştir. Bu kişiyle bağlantılı olan her şeyin iyi ve değerli olduğuna dair önyargılı bir düşünceye sahipsiniz.

• Patronunuz sizden belirli bir iş rolü için yeni bir aday ile mülakat yapmanızı istedi. Bu kişinin bakımlı, temiz ve prezentabl olduğunu gördünüz. Dolayısıyla, sadece görünüşünü değerlendirerek, bu kişinin zeki olduğuna ve iyi bir iş ahlakına sahip olacağına inanma olasılığınız daha yüksek. Böylece, işe alınması için onay veriyorsunuz.

• Pazarlama endüstrisi, yeni piyasaya sürdükleri tüm ürünleri, özgünlüklerini artırmak için ünlü kişiler tarafından desteklemeye çalışır. İnsanlar, sevdikleri ünlü kişiler tarafından onaylanan ürünleri satın almak için acele edeceklerdir.

• Bir öğretmen, sınıftaki zeki bir öğrenciyi sosyal olarak iyi huylu ve yardımsever olarak algılayabilir. Böylece, çocuğun zekası, kişinin sınıfta ve arkadaşlarıyla nasıl davrandığını değerlendirmek için kullanılmıştır.

Halo etkisi nasıl ortadan kaldırılır?

Halo etkisi hatalı kararlara yol açar; yalnızca ilk izlenimlere dayanarak sonuçlara varmak gibidir. Yanlış varsayımlarda bulunmanıza ve adil olmayan kararlar almanıza neden olabilir. Sonuç, hayatta yanlış bir seçim yapmak, işe uygun olmayan birini bir rol için işe almak, piyasadan hatalı bir ürün seçmek vb. anlamına gelebilir.

Önyargılı düşüncelerin ve kararların yalnızca siz onların gerçekleşmesine izin verdiğiniz takdirde etkili olacağını unutmayın. Hayatta zihinsel bir kestirme yolu tercih etmeye veya otomatik, duygusal bir karara başvurmaya çalışırsanız, halo etkisi meydana gelmelidir. Ancak işleri kolaylaştırıp karar verme sürecini yavaşlatırsanız insanları, olayları ve süreçleri anlamak için eleştirel düşünmeyi kullanabilirsiniz. Sübjektif duyguları azaltın ve düşüncelerinizi ve duygularınızı doğrulayabilecek objektif verileri araştırın. Halo etkisini yenmek için aşağıdaki üç yolu kullanabilirsiniz.

1. Farkındalığınızı artırın

İnsanları veya olayları yargılamak için ilk izlenimleri kullanmamanız gerektiğinin farkındaysanız, halo etkisinin ortaya çıkma olasılığı daha düşüktür. Farkındalık daha fazla seçenek aramanıza yardımcı olur. Her şeyin artılarını ve eksilerini analiz ederek objektif olarak karar verme eğiliminde olacaksınız. Bazen geçmişteki yargılama hatalarınızı hatırlayabilecek ve bunları bir daha asla tekrarlamak istemeyeceksiniz. Belki daha dikkatli olursunuz.

2. Duraklayın ve yavaşlayın

Olaylara acele etmekten kaçının. Yanlış karar alınmasına yol açacaktır. Yalnızca eski düşünce ve muhakeme kalıplarını takip ederek aceleci kararlar vermekten kaçının. Hakkında fazla bilgi sahibi olmadığınız kişi hakkında yeni şeyler öğrenmeye çalışın.

3. Bir şeyin artılarını ve eksilerini analiz ederken bir sistemi takip edin

Bu zor ve zaman alıcı bir süreçtir. Şirketinize yeni insanları işe almayı düşünüyorsanız, buna göre kriterler oluşturabilirsiniz. Yalnızca kriterleri karşılayan adayların kısa listeye alınacağına karar verirseniz doğru seçimi yapabileceksiniz. Böylece kararlarınız daha mantıklı ve daha az önyargılı olacaktır.

Kaynak: Chandrani Mukherjee. "Halo Effect – Do You Favor First Impressions as the Best One?". Şuradan alındı: https://thepleasantmind.com/halo-effect/. (27.05.2022).

Davranışlarımıza yön veren 10 psikolojik "etki"

Herkesin anlamını bilmedi bazı davranışlarını olabilir. İşte bu davranışlarınıza siz fark etmeden etki eden bazı durumlar var...

10

1- Güzellik korkusu Gözle görülür bir şekilde güzellik tanımlanıra uyum sağlayan insandan kimi insanlar çekinir. Hatta bazen bir araya gelmekten dahi çekinirler. Bu bazı insanların güzel insanların yanında heyecan, kendini fazla kontrol etme, yüzünü kapama, kıyaslanma korkusu ve bakışların yakalanması gibi aşırı duygular hissetmesinden kaynaklanır. Bunun gibi stresler diğer insanların yanında belirmez.

2- "Ulaşılması zor" etkisi Genellikle ulaşılması zor olanın cazip olduğu düşünülür. "Aklında ne var acaba?" diye düşündüğümüz insanlar her zaman tanışmak için daha ilgi çekici olmuşlardır.

3- Başarı ön yargıları Genellikle başarılı insanlar tarafından yapılan şeyleri tek taraflı yargılarız. Örneğin çok ünlü bir markayı satan zengin bir iş insanını ondan önce o işi yapmaya çalışırken başarısız olan iş insanlarını hiç hesaba katmadan yargılıyor olabiliriz. Bu yüzden her zaman olaylara farklı açıdan bakmak sizin için faydalı olacaktır.

4- Beden negatifliği Beden negatifliği, bir insan güzel olmadığı düşünüp hayatını bu yüzden zora soktuğu zaman ortaya çıkar ve bu insanların tüm hayatı kocaman bir başarısızlığa evrilebilir. Aynı zamanda bu insanların çoğu aslında ilgi çekicidir fakat özgüvensizlikleri kendilerini fark etmemelerine sebep olur.

5- Kuleshov etkisi Bu etki bir gözlemleyici birbiriyle alakasız iki şey gördüğünde ve bilinçsizce onları bağdaştırdığında ortaya çıkar. Bu etki sadece görüntü yönetmenleri tarafından değil size belirli ürünlerle belirli karakterleri aşılamaya çalışan pazarlamacılar tarafından da kullanılır.

6- Düşüş etkisi Bir çiftin sokakta yürüdüğünü ve bir tanesinin bir direğe çarptığını düşünün. Diğerinin sevgilisi hakkında olumsuz düşünmesi biraz imkansızdır. Aksine, düşen kişi gözüne çok daha komik ve tatlı görünür. Bu da mükkemmelliyetçiliğin itici ve hataların daha çekici olmasından kaynaklanır. Çünkü hatalar insana özgüdür. İşte bu yüzden artık insanların önünde mahcup olduğunuz fikrinden uzaklaşmalısınız.

7- Kümeleme yanılgısı Bu yanılgı rastgele rastlantılar içinde bir sistem görme eğiliminden kaynaklanır. Bu genellikle şans oyunlarına kendini fazlaca kaptıran ve kader işaretleriyle oldukça yakından ilgili olan insanlara hitap eder. İkisinin de olayları yanlış analiz ettiğini söylemek mümkün.

8- Tercih çelişkisi Tercih çelişkisi etkisine göre bir şeyin çeşidi ne kadar çoksa en son kararımızda o kadar mutsuz oluruz. Hatırlayın: Bazen aldığınız bir şeyden pişman olursunuz çünkü başka modelleri ve indirim fırsatlarını geride bıraktığınızı düşünürsünüz. Yani son kararınız en iyisi olsa bile mutsuz olmaya devam edersiniz çünkü seçenekler çok fazladır.

9- Sonuca saptırma Genellikle bir kararımızın doğruluğunu o kararı alana kadar kat ettiğimiz yolları düşünerek değil de sonucunu düşünerek yargılarız. Bu etki genellikle bizi sonuca odaklayan reklam şirketleri tarafından kullanılır. Eğer bir telefon alıyorsanız tüm paranızı ona harcamanızın doğru olup olmadığını sorgulamazsınız.

10- Çapa etkisi Bir kıyafetin gerçek fiyatına satılıp satılmadığını tahmin etmek insanlar tarafından sıkça yapılan bir şeydir ve buna çapa etkisi denir. Bu etki genellikle mağazalar tarafından kullanılır. Örneğin, bir bluza 300 TL vermeyeceğinizi bilirsiniz. Ama orijinal fiyatının 1000 TL olduğunu görürseniz uydurma bir fiyat olsa bile bunun büyük bir indirim olduğunu düşünürsünüz.